Bếp lửa trong đời sống của đồng bào vùng cao An Lão

Thứ hai - 25/09/2023 07:34

Với đồng bào dân tộc Hre, Bana sinh sống ở huyện vùng cao An Lão, bếp lửa không đơn thuần chỉ là nơi để nấu đồ ăn, mà còn có một vị trí vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của đồng bào. Cho đến ngày nay, dù đời sống văn hóa có nhiều thay đổi, song việc sử dụng bếp lửa vẫn được đồng bào vùng cao nơi đây duy trì.

Bếp lửa trong đời sống của đồng bào vùng cao An Lão

Khi tìm hiểu về bếp lửa, chúng tôi được ông Đinh Văn Quai, dân tộc Hre, ở thôn 8, xã An Trung chia sẻ: Bếp lửa với người Hre luôn chiếm một vị trí trong không gian sinh hoạt của gia đình. Bếp lửa tuy nhỏ bé, nhưng mang trong mình cả hơi thở cuộc sống sinh hoạt và nét đẹp văn hóa truyền thống của người Hre vùng cao, cho nên bếp lửa cũng có lúc vui, lúc buồn. Đối với đồng bào dân tộc Hre chúng tôi, ngọn lửa trong căn bếp không chỉ là biểu tượng của sự sống mà còn thể hiện sự chống chọi mãnh liệt của con người với thiên nhiên khắc nghiệt.

Được biết, huyện An Lão có gần 40% là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó chủ yếu là đồng bào Hre và Bana. Theo truyền thống, người Hre và Bana đã tạo nên một hệ thống phong tục tập quán tín ngưỡng riêng trong cuộc sống, sinh hoạt hàng ngày, từ việc dựng nhà sàn, bố trí gian bếp và duy trì tục thờ “thần lửa” trong mỗi gia đình.
Bếp lửa truyền thống của đồng bào được kê nấu bằng kiềng ba chân hoặc bằng ba hòn đá cuội lấy từ đầu nguồn con suối về. Bếp lửa được đặt ở sát buồng, sao cho ánh nắng không chiếu thẳng vào giữa bếp. Xung quanh bếp phải có một khoảng rộng để đi lại và ngồi quây quần. Bếp lửa không những là nơi dành cho bà con nấu đồ ăn, thức uống mà còn là nơi để các thành viên quây quần nói chuyện nhất là vào những ngày đông giá rét ở vùng núi này, ăn cơm cũng ngồi quanh bếp.
Ngay tại không gian nấu nướng, bao giờ cũng có gác bếp là các thanh cây gỗ, lồ ô, được bắc với nhau theo chiều dài của gian nhà tạo nên không gian bếp thoáng đãng. Gác bếp được treo ngay phía bên trên bếp lửa, trên tầm người đứng. Gác bếp là nơi bảo quản hạt giống, các công cụ nông nghiệp, củi, nơi để thức ăn, hay bó măng khô cũng được cất giữ trên đó. Bếp của người Hre, Bana suốt ngày đêm ấm lửa, ngay cả khi không đun nấu gì. Bởi trong bếp bao giờ cũng có một gốc củi to luôn ngún đỏ, cháy âm ỉ. Vì theo quan niệm của người Hre và Bana, trong nhà lúc nào cũng phải có lửa để xua đuổi ma tà, thú dữ và thể hiện sự đầm ấm, no đủ. Đó là cách giữ lửa theo thói quen mà ông cha để lại. Do bếp lúc nào cũng đượm hơi lửa, hơi khói nên đồ vật để ở đây không sợ bị hư hỏng, mối mọt, ẩm mốc.
Bên bếp lửa, sau một ngày làm lụng vất vả, buổi tối mọi người thường quây quần xung quanh bếp lửa sưởi ấm, nói chuyện mùa màng thời vụ, nương rẫy. Những đêm mùa đông của vùng cao yên ắng, tĩnh lặng, bếp lửa càng thêm phần ấm áp, giúp hong khô quần áo những ngày mưa dài. Những người già vẫn kể cho con cháu nghe về chuyện cổ tích, về dòng họ, về phong tục tập quán dân tộc mình cũng như răn dạy con cháu điều hay lẽ phải.
Ngày nay, dù cuộc sống của đồng bào vùng cao có nhiều thay đổi và chịu ảnh hưởng bởi sự du nhập của nhiều nét văn hoá các dân tộc khác. Nhiều hộ gia đình đã tách riêng ra trong từng ngôi nhà trệt bằng xi măng và đa phần họ dùng bếp gas trong sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, họ vẫn làm riêng một căn nhà sàn nhỏ phía sau để chăm chút, gìn giữ góc bếp. Ở đó, ngày ngày vẫn những bữa cơm quây quần đầm ấm. Mẹ, bà địu con, bế cháu. Ở đó, thỉnh thoảng, cả nhà vẫn đón những vị khách gần xa bên chóe rượu cần thơm nồng. Ở đó, những chiếc rổ, chiếc xà lét, xà cắt,… sậm nâu màu khói bụi chưa khi nào hết là vật dụng thường ngày.

Tác giả bài viết: DD